Prawo autorskie w Internecie. Utwory i licencje

Podobnie jak korzystanie z rzeczy materialnych należących do innych osób wymaga zgody właściciela, tak również w

przestrzeni dóbr niematerialnych, do której należą przedmioty własności intelektualnej, obowiązuje system reguł, których

należy przestrzegać, aby nie naruszać praw innych osób, a także by zabezpieczyć własne interesy majątkowe i osobiste.

Prawo autorskie uznawane jest często za zbiór skomplikowanych zasad oderwanych od życia codziennego, które dotyczą jedynie artystów przez wielkie „A” i twórców przez wielkie „T”.

Okazuje się jednak, że poruszając się w przestrzeni Internetu, przebywamy w świecie przedmiotów prawa autorskiego, a sami — czasami całkowicie nieświadomie — stajemy się twórcami.

Zgodnie z obowiązującym prawem twórcą może być każda osoba fizyczna, niezależnie od tego, czy posiada wykształcenie artystyczne, jest dorosłym czy dzieckiem, tworzy świadomie czy przypadkowo. O byciu twórcą decyduje fakt stworzenia utworu. Jeżeli w proces twórczyzaangażowany jest zespół osób, możemy mówić o zjawisku współtwórczości. Osoba prawna(czyli np. firma, fundacja, szkoła) nie może być twórcą, jednak zdarza się, że dysponujewyłącznym prawemautorskim majątkowym, np. w określonych sytuacjach pracodawcanabywa prawa majątkowe do utworów stworzonych przez pracownika. Nie oznacza tojednak, że sam staje się jego twórcą.

Przejawy działalności twórczej chronione są prawem międzynarodowym, a także zajmują coraz ważniejszą pozycję w procesie integracji europejskiej. W naszym kraju zasady korzystania z utworów i innych przejawów działalności twórczej reguluje między innymi ustawa z dnia4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych.

Zgodnie z nią za utwór należy uznać każdy przejaw działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości,przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Dzieło takie nie musi mieć postaci ukończonej, niewymaga się również spełnienia żadnych formalności, rejestracji itd. Polski ustawodawcastworzył katalog, w którym wymienia np. utwory wyrażone słowem, symbolamimatematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzneoraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne i muzyczne.

Znacząca część zasobów dostępnych w Internecie opatrzona jest także znakiem © –copyright, co oznacza, że po odnalezieniu ich za pomocą wyszukiwarki, możesz je tylkoprzeczytać, obejrzeć lub wysłuchać. Nie wystarczy jednak sprawdzić, czy materiał opatrzonyjest tym symbolem, gdyż zgodnie z Konwencją berneńską o ochronie dzieł literackichi artystycznych, do której przystąpiło już ponad 160 państw, samo utworzenie dzieła jestwystarczające do ustanowienia prawa autorskiego.

Instrumentem, który otwiera świat chronionych prawnie zasobów dostępnych w Internecie jest system licencji Creative Commons (CC). Pozwalają one określić warunki, na których innimogą korzystać z prawa do kopiowania utworu, do tworzenia na jego podstawie kolejnychutworów (tzw. utworów zależnych), prawa do rozpowszechniania utworu lub uzyskiwaniakorzyści majątkowej z jego eksploatacji. Zasada „wszelkie prawa zastrzeżone” zostajezastąpiona zasadą “pewne prawa zastrzeżone”. Szacuje się, że na licencjach CC udostępniasię obecnie co najmniej 100 milionów utworów. Więcej na temat licencji CC możesz dowiedzieć się z przystępnego opracowaniazamieszczonego na stronie Koalicji Otwartej Edukacji i udostępnionego na licencji CreativeCommons Uznanie Autorstwa
 (CC BY): http://koed.org.pl/otwartosc/podstawy‐prawaautorskiego.

Nauczyciele i uczniowie często przygotowują materiały dydaktyczne z wykorzystaniem grafiki pochodzącej z Internetu. Jeśli nie upewnią się, czy jest to legalne, może się okazać, że łamią prawo autorskie. Do sprawdzenia, skąd pochodzi plik źródłowy i na jakich warunkach możesz go użyć na przykład w prezentacji PowerPoint, przydatna jest wyszukiwarka Tin Eye

(http://www.tineye.com). Wystarczy otworzyć stronę przeglądarki, załadować do niej z dysku komputera plik graficzny, który chcemy sprawdzić i poczekać na wyniki.

Ochrona wizerunku w Internecie

Korzystanie z Internetu związane z działalnością edukacyjną często dotyka sfery ochrony danych osobowych, w tym ochrony wizerunku. Zamieszczając w sieci fotografie osóbi przedmiotów, pamiętajmy, że:

1. Publikacja zdjęcia nawet bez podpisywania osoby na nim umieszczonej co do zasady wymaga zgody uprawnionego, a w przypadku osoby małoletniej – zgody jej przedstawiciela ustawowego. Analogicznie reguła ta dotyczy filmu, rysunku, czy nagrania z konkretną osobą.

2. Nie jest konieczna zgoda na rozpowszechnianie, gdy za wykonanie wizerunku osoba otrzymała zapłatę, gdy wizerunek dotyczy osoby powszechnie znanej oraz gdy osoba,której wizerunek jest uwidoczniony stanowi jedynie szczegół większej całości (krajobrazu, zgromadzenia, imprezy masowej). W praktyce oznacza to, że np. na szkolnej stronie internetowej możemy umieszczać zdjęcia z wycieczek klasowych czy uroczystości szkolnych bez zgody uprawnionych osób jedynie wtedy, gdy ich wizerunek stanowi element przypadkowy lub dodatkowy przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia. Przy publikowaniu np.zdjęć z wycieczek szkolnych może pojawić się wątpliwość, czy dozwolone jest fotografowanie obiektów rozumianych przez prawo autorskie jako utwory (m.in. pomniki, fontanny, rzeźby, architekturę). Zgodnie z ustawą o prawie autorskim wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku. W praktyce oznacza to, że np. fotografując pomnik wystawiony na widok publiczny w parku, działamy w granicachprawa. Dopiero wykonując kopię takiego pomnika i umieszczając ją w innym miejscu bezzgody autora dzieła, naruszamy prawo autorskie twórcy.

Legalne oprogramowanie

Jak pozyskiwać aplikacje przydatne w uczeniu się?

W Internecie można znaleźć wiele bardzo użytecznych programów, z których możemy

korzystać bez nabywania płatnej licencji. Na licencji freeware udostępniane jest

oprogramowanie całkowicie darmowe, które może być objęte ochroną praw autorskich lub

nie. Licencja shareware zezwala na bezpłatne korzystanie z oprogramowania przez okres

próbny (zazwyczaj od 1 do 3 miesięcy), co ma zachęcić użytkownika do kupna oprogramowania.

Możesz pobrać te programy z różnych stron internetowych, zapisać je na dysku komputera,

a potem zainstalować i używać stale lub czasowo.

www.pobieralnia.pl

www.dobreprogramy.pl

www.darmoweprogramy.org

www.softmania.pl

Na stronach internetowych można znaleźć wiele programów, które wspierająuczenie się

różnych przedmiotów. Zainteresowany tym nauczyciel może wyszukać takie, z których

można korzystać tylko on‐line lub które trzeba zainstalować na dysku komputera. Niektóre

są dostępne w wersjach przenośnych (portable) i nie wymagają instalacji. Należy jednak

zawsze sprawdzić warunki licencji, by mieć pewność, że wykorzystujemy go legalnie.

Nauczyciele i uczniowie często przygotowują materiały dydaktyczne z wykorzystaniem grafiki

pochodzącej z Internetu. Jeśli nie upewnią się, czy jest to legalne, może się okazać, że łamią

prawo autorskie. Do sprawdzenia, skąd pochodzi plik źródłowy i na jakich warunkach możesz

go użyć na przykład w prezentacji PowerPoint, przydatna jest wyszukiwarka Tin Eye

(http://www.tineye.com). Wystarczy otworzyć stronę przeglądarki, załadować do niej

z dysku komputera plik graficzny, który chcemy sprawdzić i poczekać na wyniki.

 

 

Tekst przygotowany w oparciu o materiały z kursu na koordynatorów w projekcie "Aktywna szkoła" - CEO.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Plakat autorstwa P. Chuchly o licencjach CC na stronie http://creativecommons.pl/2012/06/plakat-o-licencjach-cc